کنترل حشراتی مهم پزشکی مانند سوسک ها (سوسری)، ساس و… که از نظر بهداشتی اهمیت دارند و می تواند طیف وسیعی از بیماری ها را به انسان منتقل کنند و همچنین در برخی مکان ها مانند رستوران ها و هتل ها که خسارت اقتصادی زیادی ایجاد کنند یکی از مهم ترین اهداف شرکت های سمپاشی می باشد و سمپاشی رستوران ها، سمپاشی منازل یکی از مهم ترین مشتریان شرکت های سمپاشی هستند. از این رو کنترل آنها براساس متدها استاندارد و روش های که کمترین آسیب را برای انسان و محیط زیست داشته باشند بسیار حائز اهمیت است.
در سرتاسر جهان همزمان با افزایش شهرنشینی، افزایش جمعیت، تغییر جمعیت (به ویژه مهاجرت) و افزایش فعالیت های اقتصادی اهمیت مدیریت کنترل حشرات موذی و سمپاشی حشرات در منازل، رستوران ها و… جایگاه ویژه ای یافته است با توجه به اینکه حضور و فعالیت آفات (به ویژه حشرات) در اقلیم های گرم افزایش می یابد تاثیر تغییرات آب و هوایی به طور بالقوه عامل مهمی در آینده مدیریت آفات است.
حضور حشراتی مانند ساس، سوسری ها (سوسک)، موش و… در هتل ها و رستوران ها می تواند زیان های اقتصادی فراوانی برای این صنعت ایجاد کند از این رو سمپاشی رستوران، سمپاشی ساختمان و سمپاشی هتل براساس متدها استاندارد و بهره گیری از تیم های تخصصی سمپاشی می تواند تا حدود زیادی از این ضررها جلوگیری کند.
یکی از فاکتورهای اصلی در ایجاد عفونت بیمارستانی حضوری سوسک درشت (سوسری آمریکایی) می باشد که در اکثر بیمارستان ها این سوسری ها (سوسک ها) حضور دارند با توجه به مصرف بدون هدف سموم و سمپاشی سوسک ها براساس متدهای غیر استاندارد نه تنها جمعیت آفت کم نشده بلکه به تدریج منجر به ایجاد مقاومت در این حشرات گردیده است از این رو کنترل آنها در بیمارستان ها با مشکل مواجه شده است و در بیشتر موارد سمپاشی سوسری در بیمارستان بی قایده و بدون بهره گیری از روش هاس استاندارد سمپاشی می باشد..
در منازل و ساختمان های مسکونی سوسک های درشت(سوسری آمریکایی)، سوسک ریز کابینتی (سوسری آلمانی) و در برخی موارد ساس ها جز مهم ترین حشرات رویت شده می باشد که جهت کنترل و ریشه کنی آنها باید به تیم های تخصصی سمپاشی اعتماد کرد.
در طول زمان استفاده مکرر از سموم و سمپاشی های غیر استاندارد بر علیه حشرات به ویژه سمپاشی سوسری می‌تواند به تدریج منجر به ایجاد مقاومت به سموم می شود. در واقع با هر بار سم‌پاشی جمعیت‌ حساس حشرات از بین می‌رود و حشرات مقاوم باقی می ماند و بعد از چند نسل، جمعیت حشرات مقاوم زیاد شده و در نهایت جمعیتی از حشره باقی می‌ماند که به طور کامل در برابر سموم مقاوم هستند. به عبارت ديگر تغييري در جمعيت حشرات بوجود می آید كه در نتيجه آن جمعيتی از حشرات باقی می ماند كه قبلا در تماس با حشره كش معين از بین می رفتند و ديگر حشره كش بر آنها اثري ندارد. و این مشکل در مورد سوسک ریز کابینتی (سوسری آلمانی) به دلیل سمپاشی غیر اصولی و استفاده نادرست از سموم ترکیبی ایجاد شده است. و این مقاومت سوسری آلمانی به سموم کنترل آنها را در رستوران ها و منازل مشکل کرده است و در اکثر موارد سمپاشی رستوران منجر به شکست می شود و باید از متد های جدید و همراه با سمپاشی استفاده شود.
سرعت توسعه مقاومت در جمعيت به عوامل متعددي همچون سابقه پیشین استفاده از سموم، غلظت آفت كش، خاصيت ابقائي سم، شرایط مواجهه حشره، كاربرد سموم مشابه در مراحل مختلف زندگي (نابالغ و بالغ) و اندازه جمعیت بستگي دارد. مقاومت حشرات و آفت شهری علاوه بر ایجاد مشکلات در رستوران ها منازل و… يكي از مشكلات عمده زيست محيطي است. بنابراین در مواردي كه روش كنترل شيميايي در سطوح وسيعي بكار گرفته مي شود، به منظور استفاه بهتر از سموم و مقابله با مقاومت راهكارهاي مناسب همچون تغيير غلظت حشره كش، تغییر در دفعات سمپاشي، استفاده از ترکیب دو سم، جايگزيني سموم، استفاده از سموم بصورت چرخشي و استفاده از روش هاي كنترل غيرشيميايي توصيه مي شود.
در صورت اجرا روشهای کنترلی نادرست و سمپاشی غیر استاندراد علاوه بر ایجاد مقاومت منجر به آسیب های زیست محیطی، خسارات اقتصادی و بهداشتی می شود از این رو در این مقاله روش سمپاشی استاندارد بر اساس اصول علمی و تکیه بر روش های تلفیقی بیان می شود.
مدیریت تلفیقی آفات بهداشتی (Integrated Vector Management: IVM) استاندارد و بهترین روش کنترل حشرات موذی بر اساس معیارهای سازمان جهانی بهداشت در دنیا می باشد
مدیریت تلفیقی رویکردی هوشمند و پایدار در کنترل حشرات و ناقلین است که هدف اصلی آن کنترل حشرات و جوندگان با کمترین خطرات برای انسان و محیط زیست می باشد. در اکثر شرکت های سمپاشی برای کنترل حشرات تمرکز آنها براستفاده از سموم می باشد، در صورتیکه در مدیریت تلفیقی هدف تغییر شرایطی است که منجر به استقرار، بقا و تولید مثل حشره آفت می شود. در این رویکرد هدف پیشگیری به جای کنترل است و در طول زمان با حذف پناهگاه، منابع غذایی و آب منجر به کاهش جمعیت می شود به عبارتی دیگر مدیریت تلفیقی ناقلین فرآیندی است که از تمامی روش‌های کنترل بر علیه حشره آفت استفاده می‌شود تا بتوان جمعیت را به صفر و یا به سطح قابل تحملی در محل مورد نظر رساند. در مدیریت تلفیقی در کنار سمپاشی با تکیه بر روش های تکمیلی اثر بخشی سمپاشی بسیار بیشتر خواهد شد.
در برنامه جامع عملیاتی سمپاشی اجزاء مدیریت تلفیقی شامل موارد ذیل است:
بازرسی (Inception)
هدف اصلی بازرسی در محل های آلوده مانند اشپرخانه منازل، رستوران ها، هتل ها و… شامل جست و جو برای شواهدی است که آلودگی به حشره را در محل مورد نظر تائید نماید. در واقع مهم ترین مرحله برای یک تکنسین شرکت سمپاشی پیدا کردن محل آلودگی حشرات می باشد بازرسی دقیق و مبنی بر شناخت کافی از یبولوژی حشرات به ویژه سوسری در اجرای موفق برنامه سمپاشی رستوران ها بسیار موثر وکارآمد است.
در بازرسی باید به دنبال پوسته حشره، فضله موش، موهای بدن و یا حشره مرده باشید اگرچه باید در بازرسی علاوه بر یافتن رد‌پای حضور حشرات باید منابع رطوبت، غذا وگرما برای آنها نیز مورد بررسی قرار گیرد. جهت انجام ارزیابی کارآمد، کسب اطلاعات از افرادی که در محل حضور دائم دارند و همچنین استفاده از اطلاعات آنها جهت شناسایی حشره آفت ضروری است.
باید بازرسی‌ توسط افراد با تجربه و کاردان انجام شود و مهم ترین مرحله در یک سمپاشی موفق و موثر می باشد چراکه شناسایی محل رشد و پناهگاه احتمالی حشرات نیازمند آشنایی کامل به حیطه بیولوژی و رفتارشناسی حشرات است.
باید در بازرسی مناطقی مانند آشپزخانه، سالن غذاخوری، سرویس‌های بهداشتی، ورودی‌های ساختمان، لوله‌های آب، کانال‌ها، کابل‌های برق و خطوط تلفن با دقت مورد بررسی قرارگیرند. همچنین پس از بررسی تمام مکان‌های داخلی، محوطه بیرونی نیز باید بررسی شود. در بازرسی محوطه بیرونی مانند مکان‌های داخلی بازرسی از نقطه مشخص شروع شده و از سمت راست نقطه شروع حرکت کرده و با قدم زدن نقاط مختلف مورد بررسی قرار خواهد گرفت. بازرسی محل‌های مانند اطراف ظروف نگهداری زباله، محل تخلیه زباله و سیستم تهویه باید با دقت و تمرکز بیشتری انجام گردد. باید به این نکته دقت شود که در اکثر موارد، شروع آلودگی از محوطه بیرون است. از این رو شناسایی این محل ها بسیار ضروری است زیرا در اجرای عملیات سمپاشی باید سمپاشی این مناطق با تمرکز بالای انجام شود.
از بهترین ابزارهای مورد نیاز در بازرسی می توان به چراغ قوه، ذره‌بین دستی، پنس، وسایل‌های جمع‌آوری و نگهداری حشرات و تله‌های چسبان اشاره کرد. البته در برخی مواد آینه و کاتر نیز می‌توانند کارآمد و مفید باشد.
حذف (Exclusion)
حذف پناهگاه و محل رشد حشرات یکی از مهم ترین مراحل در کنترل حشرات بر اساس روش مدیریت تلفیقی می باشد در واقع با حذف زیستگاه ها، مسدودکردن مسیرهای ورودی و کنترل فیزیکی می توان جمعیت حشره آفت را به شدت کاهش داد. این روش به ویژه در مورد سوسری ها می تواند در اجرای سمپاشی موفق بسیار موثر باشد از آنجایی که وقتی یک آفت در یک محل خاصی رویت می‌شود نشان دهنده شرایط مساعد برای رشد آن آفت در محل مورد نظر بوده است از این رو با تغییر در شرایط آن محل‌ها می‌تواند منجر به حذف یا کاهش جمعیت آفت شود. چنین تغییر شرایطی می‌تواند شامل کاهش رطوبت (برای مثال با حذف قطرات آب از لوله‌ها) دفع صحیح زباله‌ها و غذاهای مانده‌، حذف پناهگاه حشرات، کنترل کردن مسیرهای تردد و… باشد. درسمپاشی هتل و سمپاشی رستوران با توجه به شرایط محیطی حذف پناهگاه می تواند در اجرا سمپاشی موفق کمک کننده باشد.
رعایت نکات بهداشتی (Sanitation)
رعایت اصول بهداشت از مولفه‌های اصلی موفقیت برنامه مدیریت تلفیقی است و جزء پايدارترين روش هاي مبارزه
با حشرات می باشد تکنسین و مسئول فنی شرکت سمپاشی موظف است که مشتری و کارفرما را نسبت به اهمیت ویژه بهداشت و افزایش نظافت محیط در کنترل و حذف آفات توجیه نموده و آموزش‌های لازم را در این زمینه به آنها ارائه دهد. چرا که افزایش سطح بهداشت تا حدود زیادی منجر به حذف آفت می شود. اقدامات بهداشتی شامل دفع اصولی و بهداشتی زباله‌ها، استفاده از ظروف مناسب جهت نگهداری و تخلیه زباله‌ها، مدیریت پسماند و همچنین دسته‌بندی مناسب و استفاده از طبقه بندی در انبارها است.
کنترل شيميایي (Chemical Control)
در اجراء و طراحی برنامه مدیریت تلفیقی درگام آخر سمپاشی و استفاده از سموم می باشد در واقع در مراحل قبل نوع آفت و محل های آلودگی شناسائی شده است و در این مرحله با استفاده از سموم مورد تائید وزرات بهداشت این محل ها سمپاشی خواهد شد. علاوه بر اینکه سموم مورد استفاده باید در هر مکان مشخص باشد، باید برای اماکن داخلی در سایت‌های مختلف مانند داروسازی‌ها و صنایع غذایی دارای مجوز و تاییدیه رسمی باشند و تکنسین که عملیات سم‌پاشی را انجام می‌دهد باید آموزش‌های لازم را در این زمینه دیده باشد تا از به وجود آمدن هر نوع آلودگی ثانویه و مسمومیت جلوگیری به عمل آید. در صورتی که هر کدام از موارد ذکر شده رعایت نگردد ممکن است علاوه بر مسمومیت افراد حاضر در سایت منجر به آلوده شدن، محصول تولیدی سایت فوق نیز گردد و در نهایت منجر به آلودگی محیط زیست گردد.
مسئول فنی شرکت سمپاشی قبل از به کارگیری سموم در عملیات کنترل و سمپاشی باید موارد ذیل را مد نظر داشته باشد:
o تعیین نوع آفت
o بررسی میزان آلودگی محیط به آفت
o استفاده از آفت کش مناسب بر حسب محل استفاده از آفت کش و بر اساس لیست سموم مورد تایید وزارت بهداشت
o انتخاب فرمولاسیون مناسب به منظور سم پاشی موثر
o بررسی میزان مواجهه موجودات غیر هدف
بنابراین به منظور پیشگیری از وقوع هر نوع آلودگی ثانویه (آلودگی محصولات تولیدی کارخانه ها، رستوران ها و هنل ها) و مسمومیت افراد حاضر در محیط، استفاده از افراد آموزش‌ دیده با مهارت کافی در مرحله اجرایی عملیات سم‌پاشی ضروری است.
هدف اصلي مبارزه تلفيقي، كنترل عملي آفات از طريق تلفيق روش هاي مختلف مبارزه مي باشد. علاوه بر استفاده متناوب از سموم، کاربرد برنامه مدیریت تلفیقی با استفاده از روش هاي كنترل غيرشيميايي می‌تواند منجر به کاهش وابستگی به سم جهت کنترل آفات شده که در نهایت مقاومت به سموم کاهش می یابد.
تفاوت عمده در موفقیت یا عدم موفقیت یک برنامه جامع کنترلی آفات و سمپاشی ارزیابی و پیگیری برنامه‌ کنترل تلفیقی است. روش‌های پیگیری شامل ثبت کامل اطلاعات (از مرحله برنامه‌ریزی تا اجراء)، نظارت بر تکنسین‌های اجرای در عملیات سمپاشی، ارزیابی خدمات ارائه شده و تهیه فرم‌های نظرسنجی و ارائه آن به افراد حاضر در محل به صورت منظم می‌باشد.
ارزیابی (Monitoring)
برنامه نظارت و ارزیابی شامل تله گذاری و ثبت مشاهدات است. در واقع پس از انجام سمپاشی باید ارزیابی برنامه کنترلی امجام شود و مجددا میزان آلودگی محل سمپاشی شده بعد از یک دوره زمانی مجددا بررسی شود. و در صورت حضور آفت در پایش مجدد می‌توان از سموم مختلف و متناسب با نوع آفت سمپاشی مجدد انجام شود.